یزد به عنوان دومین شهر تاریخی جهان، امانت‌دار آثار شگفت‌انگیز برجای مانده از دل تاریخ است. در این میان آتشکده زرتشتیان یزد را باید ناب‌ترین آنها دانست؛ بنایی تاریخی که با فرهنگ و اصالت ایرانیان گره خورده است؛ ساختمانی که در دوران رضاشاه پهلوی و به پشتیبانی مالی پارسیان هند ساخته شد تا آتش وهرام یا همان آتش مقدس پیروزی به آنجا بیاید و برای همیشه شعله‌ور بماند. اکنون این آتشکده یکی از جاهای دیدنی زرتشتیان یزد و از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری این شهر محسوب می‌شود. در این مطلب علاوه بر آشنایی با مفهوم آتشکده و زرتشت در فرهنگ آریایی، با داستان آتشکده بهرام و راز 1500 سال روشن ماندن آن صحبت می‌کنیم؛ سپس مطالبی درخصوص بیوگرافی آتشکده بهرام یزد ادرس، شرایط و ساعت بازدید از آن ارائه کرده‌ایم.
آتشکده و زرتشت در فرهنگ آریایی
پیش از صحبت درباره آتشکده زرتشتیان یزد، بهتر است با مفهوم آتشکده و زرتشت در فرهنگ آریایی آشنا باشید تا اهمیت این آتشکده و روشن ماندن آتش آن را بهتر درک کنید؛ سپس خواهیم گفت که آتشکده یزد چگونه است و چه ویژگی‌هایی دارد.
زرتشت، شخصیت مشهور ایرانی است که ایرانیان باستان او را پیامبر زمان می‌دانستند. اطلاعاتی از زمان و مکان تولد زرتشت در دست نیست؛ براساس برخی اسناد، زمان حیات او به هزار سال قبل از میلاد مسیح بازمی‌گردد.
درباره زرتشت
براساس فصل 19 کتاب وندیداد، (بزرگترین بخش اوستا)، زرتشت در سال 6500 پیش از میلاد در 6 فروردین و در خانه پوروشسب دیده به جهان گشوده است. بنا به نوشته‌های این کتاب، به محض تولد زرتشت، اهریمنان و دیوان به هلاکت افتاده و زشتکاران و نابکاران از این وضعیت فریاد سرآوردند که: «زرتشت پیک راستی و نیکی زاده شد و چطور می‌توانیم او را از بین ببریم؟» آنها زرتشت را حامل راستی و نیکویی می‌دانستند و بر این باور بودند که راستی و نیکوکاری سلاحی برای تباهی آنها است.
سرگذشت زرتشت، از نوزادی تا دوران رسالت و پایان زندگی این شخصیت برجسته آریایی در کتاب تاریخ ده هزارساله ایران نوشته شده است. اندکی هم درباره باور زرتشت صحبت می‌کنیم و سپس به موضوع اصلی یعنی آتشکده زرتشتیان یزد می‌پردازیم.
عقاید و باور زرتشت؛ اولین پیامبر یکتاپرستی در تاریخ
عقاید و اندیشه زرتشت بر تقابل میان خیر و شر مبتنی بود و به باور وی انسان‌ها از آزادی و قدرت اختیار برخوردار هستند. زرتشت در تلاش بود تا مردم را به راه راست و انتخاب نور و روشنایی هدایت کند. او پایه‌گذار اولین دین یکتاپرستی در تاریخ است.
آتش مقدس و ریشه آن در فرهنگ آریایی
قبل از اینکه بحث را به آتشکده‌های زرتشت و پس از آن آتشکده زرتشتیان در یزد برسانیم، بهتر است درباره اهمیت آتش در فرهنگ آریایی صحبت کنیم. جایگاه آتش و اهمیت آن به سال‌های دور بازمی‌گردد؛ در گذشته و زمانی که کبریت وجود نداشت، همواره آتشی را در مکانی روشن نگه می‌داشتند تا بتوان روزانه گُلی از آن را برداشته و اجاق خانه را روشن کنند. به مکان نگهداری این آتش همیشه روشن، «خانه آتش» یا «آتشکده» می‌گفتند.
فلانی اجاقش کور است؛ ضرب المثلی که ریشه در آتش دارد
به احتمال زیاد بارها ضرب‌المثل «فلانی اجاقش کور است» را شنیده باشید؛ این ضرب‌المثل را برای خانواده‌ای که فرزند ندارند به کار می‌برند و این موضوع ریشه در همان خانه آتش یا آتشکده‌ای دارد که درباره‌اش صحبت کردیم. در آن زمان وظیفه آوردن آتش از آتشکده بر عهده فرزندان خانواده بود و خانواده‌ای که فرزند نداشتند، اجاق خانه‌اشان خاموش یا اصطلاحا کور بود.
آتشکده و جایگاه آن میان پیروان زرتشت
دین و آئین زرتشت، مانند هر دین و مسلک دیگری، محلی برای عبادت و انس با خدا دارد؛ آتشکده زرتشتیان یزد و سایر آتشکده‌ها، همان مکان مقدس هستند که همچون مساجد برای مسلمانان و کلیسا برای مسیحیان، اهمیت ویژه‌ای نزد پیروان زرتشت دارند. در آتشکده نیایش‌های دیدنی مانند خواندن اوستا و گات انجام می‌گیرد و با توجه به مهم‌ترین عنصر عبادت زرتشتیان، یعنی آتش، در این مکان‌ها آتش روشن وجود دارد و به آنها آتشکده می‌گویند.
پیروان دین زرتشت برای مناجات و راز و نیاز با خداوند دور آتش گرد هم می‌آمدند و به یک نیروی آسمانی متصل می‌شدند. در طول سال‌ها اعتقاد و باور ایرانیان به آئین زرتشت، آتشکده‌های متعددی در جای‌جای این مرز و بوم ساخته شد که یکی از آنها آتشکده یزد است و قدیمی‌ترین آتش زرتشت یعنی آتش بهرام را در دل خود دارد.
در مورد آتشکده زرتشتیان یزد و آتش بهرام
اکنون که مفهوم آتش و آتشکده در فرهنگ آریایی را درک کردید، وقت آن رسیده که با بیوگرافی آتشکده یزد و اهمیت آتش آشنا شوید. در واقع آتشکده یزد تاریخچه دو بخشی دارد؛ یک بخش به آتش 1500 ساله بهرام مربوط است و بخش دیگر مربوط به ساختمانی است که این آتش در آن نگهداری می‌شود.
داستان آتشکده بهرام
در آئین زرتشتیان سه نوع آتش مقدس به نام‌های «آتش بهرام»، «آتش آدران» و «آتش دادگاه» وجود دارد. هرکدام از آتش‌ها، کارکرد و روش تغذیه مختص به خود را داشتند. آتش بهرام یا «وهرام» از دو آتش دیگر برتر بود و روحانیون تراز اول متولی آن بودند. در مراتب بعدی آتش آدران و سپس دادگاه قرار می‌گیرند. آتش آدران در اجتماعات متوسط برپا می‌شد و موبدان متولی آن بودند و آتش دادگاه هم در اختیار مردم عادی بود. آتش دادگاه در اجتماعات کوچک زرتشتی برپا می‌شد.
آتش بهرام کی افروخته شد
همانگونه که بیان کردیم آتشکده زرتشتیان یزد محل نگهداری آتش بهرام است. آتش بهرام در زمان ساسانیان و به فرمان موبد موبدان افروخته شد. فروزنده این آتش متعلق به آتشکده کاریان در لارستان استان فارس است و در طول سال‌های طولانی و با تلاش‌ها و نگهبانی‌های مداوم، شعله آن روشن مانده است. آتش آذرفرنبغ فارس، پس از حمله اعراب به ایران، برای مدت‌ها به‌طور پنهانی در غار اشکفت یزدان در نزدیکی عقدا نگهداری می‌شد.
در کتاب زرتشتیان درباره آتش بهرام آمده است که با هجوم مغولان به ایران، برخی از موبدان زرتشتی پراکنده و آواره شدند و پس از استقرار حکومت ایلخانان، به روستایی به نام ترک‌آباد رفتند. آنها آتش بهرام را هم به روستای شریف‌آباد در مجاورت این روستا بردند. روستای ترک‌آباد و شریف آباد، بعدها به بزرگترین مرکز تجمع پیروان زرتشت تبدیل شد.
آتش آتشکده زرتشتیان یزد تا رسیدن به مکان کنونی‌اش، اتفاقات و حوادث بسیار زیادی را پشت سر گذاشته است.
آتش بهرام اکنون کجاست؟
آتش بهرام، نهایتاً در سال 852 خورشیدی به آخرین مقصد خود یعنی یزد منتقل گردید. در سال 1313، ساختمان آتشکده بهرام در یزد، یعنی ساختمانی که اکنون آتش وهرام یا آتش مقدس در آن نگهداری می‌شود ساخته شد. دستور ساخت این بنا را رضاشاه پهلوی صادر کرد و پارسیان (زرتشتیان ساکن هند) نیز پشتیبانی مالی آن را بر عهده گرفتند.
راز روشن ماندن آتش بهرام
درحال حاضر، آتش بهرام در آتشکده معروف شهر یزد قرار دارد و به لطف پاسداری هیربد، آتش آن هنوز هم برافروخته مانده است. همانطوری که بیان کردیم، آتش آتشکده یزد چند سال است که روشن است. در واقع راز روشن ماندن آتش بهرام به مدت 1500 سال را باید در تعهد پیروان زرتشت به آئین خود دانست که برای پاسداری از آن مشقات زیادی را تحمل کرده‌اند.
هیربد و پاسداری از آتش وهرام
آتش بهرام در آتشکده زرتشتیان یزد، داخل ظرفی از جنس برنز و در اتاقکی به دور از نور خورشید، نگهداری می‌شود و آتشبان از آن مراقبت می‌کند. این آتش برای روشن ماندن به شرایط خاصی نیاز دارد که این شرایط را فردی به نام هیربد فراهم می‌کند. هیربد روزانه چندین بار به آتش سر می‌زند و با افزودن قطعه چوب‌های خشک و مقاومی از جنس درختان زردآلو و بادام مانع از خاموش شدن آتش می‌شود. هیربد در مواقع لازم خاکسترها را از آتش تخلیه می‌کند.
تنها کسی که می‌تواند وارد محفظه آتش بهرام شود، همان هیربد است. هیربدان وقتی وارد اتاقک می‌شوند، ماسک به صورت می‌زنند و دلیل آن هم به باور زرتشتیان برمی‌گردد که نباید نفس انسان با آتش مقدس برخورد کند. این سخت‌گیری قابل درک است و شاید همین باعث شده که تعهد به مراقبت از آتش بهرام در دل پیروان این آئین قرص و محکم باقی بماند. هنوز هم این سخت‌گیری‌ها به صورت آداب و رسومی خاص، هنگام ورود به این آتشکده وجود دارد.
آداب ورود به آتشکده
برای بازدید آتشکده زرتشتیان یزد و عبادت، باید آداب و رسوم خاصی رعایت شود. عبادت‌کنندگان، حتما باید خوشبو و پاکیزه باشند. جالب است که در این مکان مقدس، افراد چه خانم و چه آقا، باید لباس رنگ روشن و ترجیحا سفید بپوشند. زنان با روسری سفید و مردان با کلاه سفید، به نشانه پاکی وارد این مکان می‌شوند؛ البته این مورد برای غیر زرتشتیان اجباری نیست.
ممنوعیت های بازدید از آتشکده ی بهرام یزد
ورود به آتشکده یزد با کفش ممنوع است و زنان در دوران عادت ماهیانه نباید وارد آتشکده شوند. نزدیک شدن به آتش مقدس فقط برای موبدان مجاز است. همچنین افراد بالای 15 سال کشتی ببندند.
مراسم کشتی‌بندی یکی از آیین‌های جالب زرتشتیان است. کشتی در واقع طنابی بافته شده از 72 رشته نخ پشم سفید است. این رشته‌ها به 6 قسمت تقسیم می‌شود که نماد 6 چهره و 12 ماه است. کشتی‌ها طی آداب خاصی به دور کمر افراد بسته می‌شوند و البته کمربند کشتی باید به دست بهدینان پارسا بافته شود.
معماری و ساخت آتشکده بهرام یزد
در مورد آتشکده بهرام یزد و معماری آن باید گفت که ساختمان آتشکده ی بهرام یزد در ارتفاع 1 متر و 40 سانتی‌متری از سطح زمین ساخته شده است. این ساختمان حیاطی بزرگ دارد که درختان بلندقامت کاج و سرو در دورتادور آن، جلوه دل‌انگیزی ایجاد کرده‌اند.
از دیگر ویژگی‌های معماری آتشکده زرتشتیان یزد می‌توانیم به سرستون‌های سنگی با کتیبه سنگی با حکاکی نگاره فروهر اشاره کنیم. طرح‌های ماهرانه بخش‌های معماری این بنا، اثر دستان توانای مجسمه‌سازان یزدی هستند و سرستون‌های سنگی و سنگ‌های گلدار کنار دیوار را نیز هنرمندان اصفهانی خلق کرده‌اند. درکل، خصوصیات آتشکده یزد، همچون سایر آتشکده‌ها، مکانی ساده و عاری از تجمل و زرق و برق است.
بخش های مختلف آتشکده
بخش‌های مختلف آتشکده زرتشتیان یزد در بخش مرکزی، حیات و محوطه این مکان قرار دارند. در بخش مرکزی، اتاقک و محفظه نگهداری مجمر (آتشدان) است که در بخش قبلی اندکی به آن اشاره کردیم؛ این اتاقک با دیواره‌ای شیشه‌ای احاطه شده و فقط موبدان یا همان روحانیان زرتشتی اجازه ورود به آنجا را دارند. یکی از موبدان که نگهبان آتش (هیربد) است، هیزم مخصوص را به آنجا می‌رساند و از خاموش شدن آتش جلوگیری می‌کند. بازدیدکنندگان می‌توانند تمام مراحلی که هیربد انجام می‌دهد را از پشت شیشه ببینند و در کنار آن از گوشه و کنار آتشکده دیدن کنند و از شکوه و زیبایی این بنای تاریخی لذت ببرند.
در آتشکده یزد چه چیزهایی می‌بینید
جاهای دیدنی آتشکده یزد برای گردشگران، یعنی همان بخش‌هایی که در تمام تصاویر آتشکده زرتشتیان یزد می‌بینید، در محوطه و حیات آن قرار گرفته‌اند. یک حوض آب در حیاط آتشکده، روبه‌روی عمارت واقع شده است. در واقع وجود حوض آب در این مکان، جنبه اعتقادی دارد؛ براساس آیینی قدیمی بازدیدکنندگان با پرتاب سکه به داخل آن، نیت و آرزوهای خود را بیان می‌کنند.
یک بخش دیگر هم آب‌انبار این آتشکده است که تالار ورجاوند روی آن قرار گرفته است. از پله‌های این تالار که پایین بروید، فضایی وجود دارد که در گذشته نه چندان دور، راه دسترسی مردم یزد به آب بوده است و امروز یک مکان تماشایی برای بازدیدکنندگان محسوب می‌شود.
نمایشگاه آتشکده یزد
یکی دیگر از بخش‌های جذاب آتشکده زرتشتیان یزد، نمایشگاهی در کنار و درون آن است که درباره مفاهیم و آموزه‌های دیدنی زرتشتی، تاریخچه زرتشتیان از گذشته تا امروز و همچنین در مورد آیین‌ها و مراسمات خاص این آئین توضیحاتی بیان شده است. این نمایشگاه یک بخش مربوط به فروش صنایع دستی و اقلام فرهنگی نیز دارد.
ساعت بازدید از آتشکده زرتشتیان
آتشکده بهرام یزد، همه روزه به جز ایام تعطیل از ساعت 7:30 تا 21 پذیرای بازدیدکنندگان است. برای بازدید از این مکان باید هزینه ورودی پرداخت کنید. مبلغ ورودی آتشکده بهرام در زمان نوشتن این مقاله برابر با 20 هزار تومان است.
آدرس آتشکده زرتشتیان یزد
آتشکده بهرام یزد در میدان مارکار، خیابان آیت آلله کاشانی واقع شده است. چند روز برای رفتن به این مکان وجود دارد.
چطور به آتشکده زرتشتیان در یزد برویم
با توجه به اینکه خیابان آیت الله کاشانی یکی از خیابان‌های اصلی استان یزد است؛ وسایل نقلیه عمومی و تاکسی‌های شهری از این خیابان عبور می‌کنند و حتی محدودیتی هم برای تردد وسایل نقلیه شخصی وجود ندارد. بنابراین کافی است از هر منطقه‌ای که ساکن هستید، خودتان را به یزد برسانید و به راحتی به آتشکده بهرام بروید.
در صورتی که برای دیدن بنای تاریخی و فرهنگی گرانقدر آتشکده زرتشتیان یزد راهی این شهر شده‌اید، گزینه‌های اقامتی بسیار متنوعی برای اقامت در این شهر پیش رویتان قرار دارد. در این میان هتل ارگ یزد یکی از بهترین هتل‌های این شهر، با امکانات و خدمات ویژه، اقامتی به یادماندنی را برایتان رقم می‌زند.
آدرس و امکانات هتل ارگ در یزد
هتل ارگ یکی از هتل های 4 ستاره یزد، با معماری تلفیقی از سنت و مدرنیته و البته امکانات متنوع در اتاق‌ها و بخش عمومی، انتخابی ایده‌آل برای اقامتی خاطره‌انگیز در یزد است.
علاوه بر امکانات و تنوع اتاق های هتل ارگ یزد که سفری راحت و لذت‌بخش را برای مسافران رقم می‌زنند، در بخش عمومی این هتل خدمات و امکاناتی همچون فضای ورزشی مجهز، سالن‌های برگزاری مراسم و پرسنل مجرب و خو‌ش اخلاق همه چیز را برای یک سفر فراموش نشدنی مهیا می‌کنند. مهمانان این هتل همچنین می‌توانند در فضای دل انگیز کافه ارگ یزد بنشینند و غذاها و نوشیدنی‌های خوشمزه‌ای میل نمایند.
با آتشکده زرتشتیان یزد و آتش مقدس 1500 ساله آن آشنا شدید؟
در این مطلب راجع به اینکه آتش بهرام کی افروخته شد، چه برسرش گذشت و اکنون کجاست صحبت کردیم. ایران عزیزمان با پیشینه‌ای غنی از فرهنگ و تمدن ، هزاران بنای ارزشمند باستانی و تاریخی را در خود جای داده است. آتشکده یزد، ساختمانی که چیزی به صد ساله شدنش نمانده به همراه آتشی که 1500 سال عمر دارد، یکی از این آثار گرانقدر به شمار می‌رود. این بنا امروز از مکان های دیدنی یزد محسوب می‌شود و گردشگران با پرداخت مبلغ ورودی ناچیز می‌توانند از آن دیدن کنند. در صورت بازدید از آتشکده زرتشتیان یزد نظرات خود را درباره این مکان با ما به اشتراک بگذارید.
