زندان اسکندر یکی از مکان‌های جذاب و تاریخی یزد است که با ساختاری از سنگ و آجر، در قلب بافت تاریخی شهر قرار گرفته و چشم اندازی شگفت‌انگیز ارائه می‌دهد. از زاویه‌ی ظاهری، این مکان با گنبد بزرگی که بر سر آن است، آرامش و شکوه بی‌نظیری دارد. این ساختمان به گونه‌ای است که حتی حافظ شیرازی نیز در شعر خود از زیبایی و تاریخ این مکان سخن گفته. در ادامه، داستان این زندان را برای شما توضیح می‌دهیم و شعر حافظ را نیز دراین باره بازگو خواهیم کرد. در انتها هم اشاره‌‌ای کوتاه به اماکن دیدنی و اقامتی یزد مثل هتل ارگ جدید یزد خواهیم داشت. پس همراه ما باشید.
داستان زندان اسکندر یزد
لاتین زبان‌ها به اسکندر می‌گویند الکساندر. یکی از گردشگران غیر ایرانی تعریف می‌کرد: «هنگامی که در حال پیمودن خیابان‌های باریک شهر یزد در کشور ایران بودم، با دیدن یک تابلوی راهنما که به سمت زندان الکساندر اشاره می‌کرد، تعجب کردم. این واقعیت باعث تعجب من شد. از قبل می‌دانستم که الکساندر هرگز در یزد حضور نداشته است، اما ممکن است یکی از فرماندهانش دستوراتی مربوط به این منطقه صادر کرده باشد. این ارتباط با الکساندر امکان‌پذیر به نظر می‌رسید، اما باز هم این امر برایم مبهم بود.
«توضیحاتی که از راهنمای محلی دریافت کردم، حاکی از آن بود که در دوران حکومت الکساندر، یک گروه از نجیبان پارسی که به مقاومت در برابر او مشغول بودند، شورشی را در منطقه رهگا، نزدیک به تهران مدرن، آغاز کردند. الکساندر آن‌ها را دستگیر کرد و در سفر خود به سوی یزد، آن‌ها را در این قلعه که دارای یک چاه عمیق در حیاطش بود، زندانی کرد.»
هنوز هیچ‌کس نمی‌داند واقعاً چه اتفاقی افتاده، اما این یکی از روایت‌های جالبی است که در مورد این بنای تاریخی و اسرارآمیز بر سر زبان‌ها است. به هر حال، زندان مشهور الکساندر در یزد هنوز هم وجود دارد و به یک مدرسه تبدیل شده است. جالب است بدانید که حافظ نیز در اشعار خود به آن اشاره کرده است:
« دلم از وحشت زندان سکندر بگرفت
رخت بر بندم و زی ملک سلیمان بروم »
زندان اسکندر، تاریخچه
بخشی از تاریخچه زندان اسکندر را در داستان این زندان گفتیم، اما در ادامه آن را کامل‌تر توضیح می‌دهیم. اسکندر مقدونی، طی مسیر خود به سوی ری، دستور جالبی صادر کرد: ساخت زندانی در مکانی که امروزه شهر یزد در آن واقع است. این زندان در آن زمان به نام «کثه» شناخته می‌شد. عجیب اینکه در هیچ‌یک از اسناد تاریخی، حضور یا عبور اسکندر از این مکان ثبت نشده است، اما برخی از مورخان محلی یزد، نظر دیگری دارند.
اگر دقیق‌تر به مسئله نگاه کنیم، می‌توانیم به نکات جالبی برسیم. یزد به عنوان یک مکان استراتژیک برای استقرار نیروهای نظامی یونانیان مناسب بود و این امر، کار اسکندر را برای تسخیر ایالات پارس و ماد آسان‌تر می‌کرد. بنابراین، حضور وی در این منطقه دور از ذهن نیست. به یاد داشته باشید که حمله اسکندر مقدونی به ایران، باعث جریان تبعیدیان به یزد شد و نفرت مردم از او را بیشتر کرده بود. این دلایل، علت وجود بنای زندان در این شهر را توضیح می‌دهند.
در قرن نهم هجری، پژوهشگران تاریخ محلی یزد نام «کثه» را با زندان اسکندر درآمیختند و آن را به عنوان نخستین بنای یزدی که توسط اسکندر ساخته شده است، نامیدند. با گذر زمان و وقوع فرورفتگی‌ها، یک گودال در بخشی از این زندان پدیدار شد که به آن «سیاه‌چال» گفته می‌شد. این امر باور به وجود یک زندان در این مکان را تقویت کرد. اما در زمان بررسی و مرمت، مشخص شد که این فرورفتگی‌ها به دلیل احداث شبکه آبیاری زیرزمینی ایجاد شده‌اند.
به همین دلیل نمی‌توان از کاربرد اصلی این بنا، صددرصد با اطمینان سخن گفت. بهرحال ما می‌دانیم که در قرن هفتم هجری، این بنا به عنوان مدرسه ضیائیه توسط ضیاءالدین حسین رضی مورد استفاده قرار گرفت و چیزی که امروز می‌بینیم، در واقع ساختمان مدرسه است.
بناهای تاریخی زندان اسکندر
بنا به سندهای تاریخی، زندان اسکندری یا همان مدرسه ضیائیه در قرن هفتم میلادی توسط ضیاءالدین حسین رضی بر روی بقایای زندان اسکندر ساخته شد. بعداً فرزندان او به تکمیل این بنا پرداختند. این ساختمان از خشت خام محلی یزدی ساخته شده که این موضوع باعث پایداری و مقاومت آن در برابر گذر زمان و آب‌وهوای منطقه شده است. گنبد این ساختمان نیز با استفاده از خشت خام ساخته شده و دارای معماری آذری است. خوب است بدانید که در زندان اسکندر، از کاشی‌کاری جهت تزئینات استفاده نشده است. بخش‌های خاص زندان اسکندر عبارت‌اند از:
- گنبد:
گنبد زندان اسکندر یزد، همانند دیگر بخش‌های آن، از جنس خشت ساخته شده است. این بخش از بنا هم مانند سایر بخش‌ها هیچ نشانه‌ای از زینت‌کاری و رنگ در آن دیده نمی‌شود. با این حال، این گنبد ارتفاع بالایی دارد که زیبایی و سادگی را در کنار هم در خود جای داده است. - شبستان:
شبستان بزرگی در زندان اسکندر وجود دارد که هر قسمت آن دارای معماری خاص و دقیقی است و به زیبایی بنا افزوده است. - بادگیر:
وجود بادگیرها در زندان اسکندر، همچون دیگر بناهای بافت کهن یزد، مشاهده می‌شود. اتاق بادگیر به‌عنوان جزء مهمی از معماری خشتی بافت کهن، به دلیل آب‌وهوای خاص منطقه، برای گردش هوا و خنک کردن محیط داخلی، با هنرمندی معماران ساخته می‌شده است. در زندان اسکندر نیز بادگیر، زیبایی خاصی به بنا بخشیده است. - چاه:
چاهی در وسط حیاط عمارت وجود دارد که به علت فروریختگی پایه‌ها به‌وجود آمده است و در کنار آن یک سرداب قدیمی قرار دارد. - موزه:
با بازدید از زندان اسکندر، می‌توانید از موزه‌ای که امروزه در بنا دایر است، استفاده کنید. اسناد تاریخی در مورد بنا، سنگ‌لوحه‌های قدیمی و اطلاعاتی در مورد فرهنگ منطقه، در موزه اسکندر در اختیار علاقه‌مندان قرار دارد.
آدرس زندان اسکندر
مدرسه ضیائیه در خیابان امام واقع شده است، در محله قدیمی فهادان. برای رسیدن به این مکان شگفت‌انگیز، باید از جاده کوچک کوچه رختشوی‌خانه عبور کنید و سپس وارد کوچه حمام نو شوید. در ادامه می‌توانید عکس زندان اسکندر یزد را مشاهده کنید. (برای آگاهی از آدرس سایر بناهای تاریخی و رستوران‌های مهم یزد از جمله رستوران هتل ارگ یزد به اطلاعات سایت ما رجوع کنید.)
آدرس دقیق زندان اسکندر: استان یزد، شهر یزد، محله فهادان، کوچه رختشوی‌خانه، کوچه حمام نو.
سایر جاهای دیدنی یزد نزدیک زندان اسکندر
زندان اسکندر بهانه‌ای است برای اینکه ما به یزد برویم و با بیشتر جاهای دیدنی یزد آشنا شویم. برای مثال آب انبار شش بادگیر، از دیگر جاذبه‌های تاریخی محله تپه در شهر یزد است. این آب انبار دارای دو ورودی در جهت‌های شمال و جنوب، و یک مخزن با گنبد تخم مرغی شکل است.
اگربه یزد سفر می‌کنید، بازدید از عمارت تاریخی دولت آباد را نیز فراموش نکنید. این اثر به دوران حکومت سرسلسله خان‌های یزد برمی‌گردد. محمدتقی خان، مشهور به خان بزرگ، که در دوره زندیه حکومت می‌کرد، قناتی به نام دولت آباد و سپس باغ دولت آباد را در کنار آن احداث نمود. این باغ، محل اقامت این حاکم بوده و جزئی از تاریخ و فرهنگ شهر یزد است.
شهر یزد مملو از آثار تاریخی است. بعد از یک بازدید تاریخی هیجان‌انگیز، می‌توانید برای استراحت، اقامت یا صرف غذا، به مجموعه کافی شاپ رو باز هتل ارگ یزد بروید و از پذیرایی گرم ما بهره‌مند گردید.
سخن آخر
در این مقاله سعی کردیم ابتدا به شما درباره داستان زندان اسکندر بگوئیم و بعد هم نکاتی درباره بنا و تاریخچه این اثر گفته شد. در پایان نیز به جاهای دیدنی زندان اسکندر و همچنین جاهای دیدنی یزد اشاره کردیم. در آخر خوب است بدانید که یزد شهری تقریبا گرم محسوب می‌شود، پس بهترین زمان مسافرت به یزد در تعطیلات عید، یا در زمستان و پاییز است.
